Turcja

Rys historyczny

Turcy osmańscy utworzyli swe państwo na terenie Anatolii w połowie XIII wieku. Wcześniej musieli opuścić swe piewrotne siedziby, usytuowane na terenie dzisiejszego Turkiestanu, prawdopodobnie uciekając przed najazdem mongolskim. Na przełomie XIII i XIV wieku pozostający w zalążkowej postaci twór państwowy uzyskał niezależność i mocną pozycję skutkiem erozji Cesarstwa Bizantyńskiego i osłabienia wpływów Turków seldżuckich w Azji Mniejszej. Pod wodzą Osmana I podbili Turcy całą Anatolię, uszczuplając i tak już niewielkie terytorium Bizancjum.

W 1360 roku, przekraczając Cieśninę Dardanele, po raz pierwszy postawili stopę na europejskich Bałkanach. W ciągu dwóch kolejnych lat zdobyli Adrianopol i dokonali podboju Tracji. Kontynuując ekspansywną politykę, weszli w konflikt z państwem serbskim. W 1389 roku zadali Serbom, wspomaganym m.in. przez Czechów, Mongołów i Polaków, druzgocącą klęskę w bitwie na Kosowym Polu. W wyniku tej bitwy Turcy osmańscy uzyskali przewagę na Bałkanach; Kosowe Pole uznaje się też za symboliczny początek wielkiego procesu podporządkowywania Bałkanów władzy osmańskiej.

Zaalarmowany krol węgierski Zygmunt Luksemburski poprosił o pomoc w walce z tureckim najeźdźcą rycerstwo całej Europy. Silne kontyngenty przysłali władcy Cesarstwa Niemieckiego i Anglii, rzesze ochotników napłynęły z Czech, Polski, Siedmiogrodu i Wołoszczyzny. Połączonym siłom chrześcijańskim poważną klęskę zadał Sułtan Bazajyt w wielkiej bitwie pod Nikopolis w 1396 roku. Kolejnej klęski w walce z Turkami armia węgierska doznała pod Warną, kiedy to Władysław Warneńczyk, przedstawiciel dynastii Jagiellonów, rządzącej wówczas krajem Madziarów, przekonany o szczerości obietnicy Papiestwa i Wenecji w kwestii dostarczenia posiłków, ruszył na spotkanie Turkom jedynie na czele rodzimych wojsk polskich, węgierskich i siedmiogrodzkich. Pod Warną zastał jednak tylko potężną armię turecką, z którą, po odcięciu przez Turków drogi odwrotu, stoczył śmiertelną, zakończoną klęską i śmiercią polskiego władcy walkę. Węgry bezpowrotnie dostały się w orbitę politycznych wpływów wszechwładnego Imperium Osmańskiego.

29 maja 1453 roku ostatecznie upadł Konstantynopol. Wydarzenie to stanowi kres uniwersalistycznego Cesarstwa Bizantyńskiego. Turcy uzyskują jednocześnie władzę nad całą Azją Mniejszą i większością Bałkanów.

W kolejnych latach Turcy szybko opanowali kolejne posiadłości dawnego Cesarstwa: Serbie, Bośnię, Hrrcegowinę, Albanię. W zależność lenną od sułtana w 1462 roku popadła Wołoszczyzna, w 1487 – Mołdawia, w latach 1475-78 – chanowie tatarscy na Krymie. Jednocześnie prowadzono ekspansję na Bliskim Wschodzie. Osmanie podporządkowali sobie Syrię, Palestynę, Egipt, historyczną Babilonię, część Iranu oraz Armenię, spore ziemie Arabii i Egipt. W 1521 roku, za panowania sułtana Sulejmana II Wspaniałego, Turcy zdobyli Belgrad, a w 1526 roku zadali Węgrom klęskę pod Mohaczem, kładąc kres niepodległości tego państwa. Niezdecydowana i podzielona Europa nie była w stanie sprostać sile dobrze zorganizowanego, rządzonego tyrańską ręką i niezwykle ekspansywnego mocarstwa.

Sułtan był władcą despotycznym, „panem ludzkich karków” – wszystkich poddanych traktowano jak jego niewolników. Państwo i cała ziemia w jego obrębie uznawana była za dziedziczną własność dynastii Osmanów. Wola sułtana była święta, a jedynym ograniczeniem jego władzy był szariat (prawo religijne) – nie mógł on postępować wbrew jego przepisom. Sułtana nazywano kalifem, „sługą dwóch świątyń” (odniesienie do opieki nad Mekką i Medyną), „imperatorem Wschodu i Zachodu”, a wykorzystując perskie wzorce ustrojowe – padyszachem (panem królów) lub szachinszachem (królem królów). Sułtani tytułowali się także cesarzami rzymskimi (po zdobyciu Konstantynopola w 1453 roku).

Sułtan rządził z pomocą zastępu urzędników. Najwyższym był wielki wezyr, który odpowiadał za koordynację prac urzędów, politykę zagraniczną, ogólną politykę wewnętrzną, często dowodził wyprawami wojennymi. Poza nim było jeszcze dwóch wezyrów niższego stopnia. Dwaj ministrowie zajmowali się skarbowością i finansami, çavus başi (czyt. czawus baszi) kierował dworem i wymiarem sprawiedliwości, kapudan pasza dowodził flotą wojenną, kahyabey kierował sułtańską kancelarią, dwóch kadi asker odpowiadało za sądownictwo wojskowe. Najwyżsi urzędnicy byli członkami dywanu (rady doradczej sułtana), która często obradowała sama i, niczym rząd, zajmowała się sprawami powierzonymi przez władcę.

Sukcesy militarne państwo osmanów zawdzięczało silnej armii, opartej zarówno na narodowej podstawie, jak i rekrutowanej spośród podbitej ludności bałkańskiej (niewolnicze oddziały Janczarów).