Indie
Prehistoria
Pierwsze ślady obecności człowieka w Dolinie Indusu pochodzą sprzed około 2 milionów lat. Człowiek pierwotny, wyruszając z Afryki, dotarł w końcu na tereny Azji. Społeczność ludzka w paleolicie środkowym była bardzo prymitywnej budowy. Ludzie prowadzili koczowniczy tryb życia utrzymując się głównie z polowań. Dopiero wraz z wynalezieniem podstawowych narzędzi w paleolicie górnym nastąpił przełom cywilizacyjny.
Pierwsze cywilizacje
Gdy w Mezopotamii i Egipcie, nad Eufratem, Tygrysem i Nilem zaczęły powstawać pierwsze cywilizacje, podobny proces rozpoczął się nad Indusem. Być może życiodajna, potężna rzeka była przyczyną tego, iż ludzie zamieszkujący jej dolinę rozwijali się szybciej niż ich dalecy krewni z Kaszmiru czy Beludżystanu. Dwa najbardziej znane ówczesne miasta to Amri i Harappa. Ludziom udało się ujarzmić rzekę, wykorzystując ją do uprawy m.in. pszenicy, jęczmienia i ryżu. Zbudowano sieć kanałów irygacyjnych, tarasy zalewowe do hodowli ryżu, a także spichlerze na zboże. Wyrabiano figurki z gliny i prostą biżuterię z metali. Mieszkańcy stosowali system miar i wag. Miasta ogradzano murami z wypalanej cegły. Były one centrami handlowymi, religijnymi, a także portowe. Warto przy tym zaznaczyć, że mimo dość prymitywnych technologii kwitł handel z państwami Mezopotamii drogą morską. Indyjskie statki przewoziły towary aż do Zatoki Perskiej. Załamanie się cywilizacji nastąpiło około 1900 roku p.n.e. Przyczyn było kilka:
- Dewaluacja sposobów wznoszenia budynków. Na przekór wcześniejszemu, planowemu wznoszenia domów z dość dobrych materiałów zaczęły powstawać niestabilne rudery.
- Zmiany klimatu spowodowały podniesienie się poziomu wody w Indusie, a tym samym zalanie wielu wiosek.
- Zbyt intensywny chów zwierząt, wycinka lasów, a także system irygacyjny powodujący zasolenie gleb.
- Susza była powodem głodu i upadku handlu, a także śmiercionośnych epidemii.
- Z północy przybyli Ariowie. Nadciągnęli z terenów dzisiejszej Ukrainy i Rosji i około 1500 roku p.n.e. zadali śmiercionośny cios cywilizacjom Indusu. Były to ludy pasterskie, szybko przemieszczające się i nie zakładające miast.
Ustrój społeczny
Istnieją dwa poglądy na to, jak były sprawowane rządy w Dolinie Indusu. Jedna teoria głosi, iż władza była teokratyczna, skupiona w rękach kapłanów, a najniższą klasą społeczną byli niewolnicy. Jednakże inni naukowcy twierdzą, że brak monumentalnych grobowców przemawia za tym, iż panowała wolność i demokracja. Na czele państwa stał jeden człowiek, a sprawować władzę pomagała mu grupa ludzi wyłonionych z kapłanów bądź arystokracji. Społeczeństwo dzieło się na klasy, zróżnicowane pod względem majątkowym. Jednakże można sądzić, że sprawne rządy przyczyniały się do tego, iż nikt nie cierpiał głodu. Ludność była bardzo konserwatywna i przywiązana do tradycji. Przejawiało się to w niemal wszystkich dziecinach życia.
Religia
Nasza wiedza o ówczesnej religii jest szczątkowa. Możemy przypuszczać, że głównym bogiem był Pan Zwierząt, protoplasta boga Siwy. Znaleziono także kilka innych wizerunków bóstw świadczących o tym, że mieszkańcy szczególną cześć oddawali płodności. Przejawem tego jest wiele różnych przedstawień narządów płciowych i figurek nagich mężczyzn i kobiet. Dzięki zachowanym grobom wiemy stosunkowo sporu o pochówku zmarłych. Mężczyzn układany na plecach, a kobiety na boku. Bardzo często składano zmarłych do grobów wraz z przedmiotami codziennego użytku. Niekiedy znajduje się szkielet mężczyzny i kobiety w jednym grobie. Może to świadczyć o tym, iż już wówczas stosowano okrutny zwyczaj zabijania żony zmarłego i składania jej wraz z małżonkiem.
PAŃSTWO MAURJÓW
Na gruzach cywilizacji Doliny Indusu
Ariowie przejęli schedę po wcześniejszych cywilizacjach. Wprowadzili m.in. obróbkę żelaza, a także Rygwedę – najstarszy indoaryjski zabytek literacki. W społeczności Ariów ważną role odgrywali kapłani i wodzowie. W tamtym okresie w Dolinie Gangesu powstały cztery państewka: Kosala, Watsa, Awanti i Magadha. Ostatnie z nich po panowaniem króla Bimbisary z dynastii Nandów zajęło czołową pozycję. Dzięki skutecznym rządom władcy rozwijało się bardzo szybki i energicznie. Około 490 Bimbusara został zamordowany przez syna.
Indie a świat zewnętrzny
Za czasów panowania króla perskiego Dariusza I (550 – 486 p.n.e.) pochodzi inskrypcja wymieniająca indyjską krainę Gandhary jako prowincję perską. Herodot uważał Hindukusz za jedną z satrapii. Wpływy perskie nie są dziś jasne, lecz z pewnością był utrzymywany kontakt handlowy i dyplomatyczny. Dowodem jest udział w bitwie pod Gaugamelą po stronie perskiej słoni pochodzących z Indii. W 326 roku p.n.e. do Indii dotarł Aleksander Macedoński. Stoczył on bitwę nad rzeką Hydaspes z władcę Pendżabu – Porosem (opis bitwy w tekście o Aleksandrze Wielkim). Hinduski wódz został pokonany, lecz ze względu na jego męstwo i dumę Aleksander zapytał go: „Jak chcesz być traktowany?”, „Jak król” – odrzekł Poros. Wówczas król mianował go satrapą ziem zdobytych w Indiach. Władca nowo stworzonego imperium nie zdołał zaatakować państwa Magadhy mimo nalegań hinduskiego sojusznika Ćandragupty Aurji, gdyż znękani wyprawą żołnierze odmówili posłuszeństwa.
Maurjowie
W IV wieku p.n.e. władzę w królestwie Magadhy objął uzurpator Mahapadma Nanda. Osiadł on w nowej stolicy Pataliputra, skąd prowadził politykę agresywnych podbojów ziem sąsiadujących z jego państwem. Po jego śmierci nastał okres chaosu, który przerwał Ćandragupta, obalając ostatniego króla z dynastii Nandów i tym samym zakładając własną dynastię Maurjów. Nowy władca wyparł greckie siły z zachodniej części Indii. Jednakże krótko potem hellenistyczny wódz Seleukos Nikator ponownie zajął wcześniej odebrane mu tereny. Po wielu walkach przygranicznych ustanowiono pokój, na mocy którego Ćandragupta dostał tereny ze wschodnich rubieży imperium Seleukosa w zamian za 500 słoni bojowych. Pokój przypieczętowało małżeństwo z grecką księżniczką. Legenda głosi, że hinduski władca po 24 latach rządów przywdział szatę mnicha i zagłodził się na śmierć. Tron objął jego syn Bindusara, który bardziej miłował filozofię i sztukę niż wojnę. Około 269 roku p.n.e. królem został Aśoka. Źródła podają, iż pierwsze lata jego rządów były krwawym okresem w dziejach Indii, gdyż wskutek wojen, epidemii i głodu ginęły tysiące Hindusów. Później Aśoka miał zostać gorliwym buddystą i wprowadzać w struktury państwa moralność buddyjską. Stał się miłośnikiem prawa, budował świątynie i popierał misje. Około 232 roku p.n.e. został obalony i imperium zaczęło podupadać. W 183 roku p.n.e. tron objął Puszjamitra, założyciel dynastii Siung. Powrócił on do religii prawowiernej, rezygnując z buddyzmu. Nastąpił czas chaosu i anarchii, trwający aż do czasów przejęcia władzy przez Guptów.
Społeczeństwo
W VII wieku p.n.e. powstał podział społeczeństwa na cztery kasty (warny):
Bramini (kapłani): sprawowali funkcje religijne i edukacyjne
Kśatrija: byli wojownikami
Wajśja: zajmowali się gospodarką
Śudra: służyli pozostałym kastom
Władzę sprawował król. W teorii miał władzę absolutną, lecz w praktyce była ona ograniczana przez kapłanów, arystokrację oraz przepisy znajdujące się w świętych księgach. Czuwał on nad porządkiem wewnętrznym, ochroną państwa przed najeźdźcami, sprawował najwyższe funkcje religijne a także dbał o czystość kast, które były dziedziczne. Jego decyzje podlegały ocenie ministrów, którzy byli przedłużeniem władz króla, gdyż ten nie mógł zajmować się wszystkimi problemami. Kraj dzielił się na okręgi i obwody, w których władzę sprawowali zarządcy mianowani przez króla. Dzięki temu mógł on kontrolować wszystkie dziedziny życia obywateli. Są nawet dowody na istnienie tajnej policji!
Religia hinduistyczna
Ariowie przybyli wraz z panteonem nowych bóstw. W Dolinie Indusu pojawili się: bóg niebios Djaus, bóg wojny i pogody Indra, bogowie słońca Surja i Sawitar, opiekun wędrowców Puszan, a także władca ognia Agni. Specyficznymi bóstwami byli Warun, strażnik ładu kosmicznego a także bóstwo podziemia Jama – pierwszy śmiertelnik, który po śmierci stał się władcą umarłych. Cykl wielbienia bóstw opierał się na składaniu ofiar. W późniejszym czasie funkcję tę mogli sprawować wyłącznie kapłani, posiadający magiczną moc – „manę”. Religia Ariów zyskała miano wedyzmu. Z czasem wykształciła się nowa religia nawiązująca do wedyzmu – braminizm. Głosił on transmigrację, czyli wędrówkę dusz. Jeśli było się człowiekiem prawym, rodziło się w „lepszej kaście”. Gdy całe życie upłynęło wśród grzechów, człowiek rodził się w „gorszej” kaście lub jako zwierzę. Z braminizmu powstał hinduizm. Stało się to za sprawą dodania doktryn takich jak nieśmiertelność i możliwość wyrwania się z kołowrotu wcieleń.
Buddyzm i Dżinizm
Na przełomie VI i V wieku u podnóża Himalajów w książęcej rodzinie Śakjów urodził się Siddhartha Gautama. Do 24 roku życia książę prowadził życie pełne luksusów i przepychu. Pewnego razu podczas przejażdżki dostrzegł kolejno starca i człowieka ciężko chorego. Bardzo go to przygnębiło, lecz dopiero widok zwłok i żebraka skłonił go do zadania sobie pytania: skąd pochodzi ludzkie cierpienie? Zrezygnował z luksusów i w stroju wędrowca począł szukać odpowiedzi. Początkowo został pustelnikiem, a następnie ascetą. Mimo to wciąż nie mógł znaleźć odpowiedzi na nurtujące go pytanie. Pewnego dnia usiadł pod drzewem i postanowił, że nie odejdzie spod niego póki nie otrzyma odpowiedzi. Po 49 dniach dostał oświecenia. Wyruszył w wędrówkę głosząc swoje nauki. Został nazwany Buddą, czyli oświeconym. Wkrótce jego nauki rozprzestrzeniły się na całą Azję. Zmarł w wieku 80 lat. Budda głosił, iż procesy składania ofiar jest nieistotny oraz negował rolę kapłanów. Swoim uczniom zalecał ciągłe dążenie do analizowania nieustannie zmieniającej się natury ludzkiej. Miało to prowadzić do przekształcenia teraźniejszości wraz z cierpieniami w lepszą przyszłość. Nauki Buddy, przedstawione w dwóch aspektach, objaśniały metodę takiej przemiany świadomości, która prowadzi umysł do stanu doskonałej przejrzystości i zrozumienia. Pierwsza zasada dotyczyła przestrzegania norm etycznych, druga – ćwiczenia umysłu, rozważania nad sensem egzystencji. Ważną cechą buddyzmu jest także wstręt do przemocy.
W VI wieku p.n.e. w Dolinie Indusu pojawił się także Mahawira i wprowadził naukę dżinizmu. Według niego dusza jednostki jest niezmienna; ponadto wysunął teorię na temat istnienia dźiwów, dusz wszelkich istnień. Podlegają one prawu karmanu. Poprzez to każda dusza bierze udział w ciągłym cyklu ponownych narodzin. Jest ona obciążona materią karmaniczną, której może pozbyć się poprzez przestrzeganie praw moralnych, a także dzięki ascezie. Gdy dusza całkowicie się oczywiści, uzyskuje zbawienie.
PAŃSTWO GUPTÓW
Gdy na północnym wschodzie Indii trwały zażarte walki wewnętrzne, na północnym zachodzie kraju rozkwitło państwo, którego władcami byli królowie pochodzenia greckiego. Wówczas doszło do zetknięcia się kultury hellenistycznej i hinduskiej. Władcy tego państwo prowadzili wyłącznie napady łupieżcze, gdyż nie potrafili utrzymać aż tak rozległych terytoriów. W I wieku p.n.e. na teren północnych Indii przybyły dzikie ludy Saków, a następnie Kuszanów. Do 320 n.e. w północno – wschodnich Indiach istniało państwo Dekan. Jego upadek zbiegł się z powstaniem dynastii Guptów. Ich władcy chcieli dalej kultywować tradycję z czasów panowania Maurjów. Pierwszy królĆandragupta I dał podwaliny pod przyszłe państwo. Jego następca Samudragupta (335 – 375 p.n.e.) zjednoczył znaczną część Indii. Władca chciał podbić państwo Śaków, którzy stali na drodze do handlu z Zachodem, lecz to oni byli silniejsi. Po śmierci króla najechali oni państwo Guptów i zmusili nowego władcę, Ramaguptę, do podpisania niekorzystnego pokoju. Dopiero za panowania Ćandragupty II, który zasiadł na tronie w 390 roku, udało się odeprzeć Śaków, a następnie zająć ich ziemię. W późniejszym okresie władcy, Kamaragupta I i Skandagupta, toczyli zacięte walki z Hunami, którzy zaatakowali Indie od północy. Nastał zmierzch potężnego niegdyś państwa. Zaczynało się ono rozpadać na mniejsze księstwa, decentralizując władzę. Pod koniec V wieku powrócili Hunowie, kładąc ostatecznie kres państwu Guptów. Po upadku ich dynastii próbowano odtworzyć imperium z różnym skutkiem. Najbliższy celu był Harsza (606 – 647 p.n.e.). Odtworzył częściowo imperium Guptów. Za jego czasów powstało wiele okazałych budowli, kwitła sztuka i handel. Nie zostawił potomka, więc państwo było skazane na zagładę. Nastały lata zamętu i konfliktów wewnętrznych, przerwanych przez najazd muzułmański w VIII wieku.
Autor: Paulus Ioannes
