Rys historyczny
Państwo Kościelne (z łac. Patrimonium Aancti Petri), formalnie utworzone w 756 roku na terenie Italii Środkowej, ze stolicą w Rzymie. Powołane zostało do regulowania kontaktów między państwami chrześcijańskimi oraz odgrywania zwierzchniej roli w całej chrześcijańskiej Europie. W 756 roku król państwa frankoijskiego Pepin Mały zdecydował się oddać Papiestwu wszystkie ziemie, zdobyte w czasie walk z Longobardami. Podbój groźnego plemienia zakończył Karol Wielki, zabezpieczone zaś Państwo Kościelne mogło odtąd umacniać swoją centralną pozycję w chrześcijańskim świecie.
W XI wieku Państwo Kościelne powiększono o Księstwo Benewentu. Bezpośrednia władza papieży ograniczała się do terenów najbliższych stolicy, inne ziemie znalazły się w posiadaniu potężnych lenników Papiestwa; większość miast (m.in. Viterbo, Perugia, Bolonia) w XIII wieku utworzyła komuny miejskie; od XI w., wraz ze wzrostem potęgi Papiestwa, umacniała się pozycja Państwa Kościelnego (zwł. za pontyfikatów Grzegorza VII, Innocentego III oraz Innocentego IV). W 1213 roku cesarz Fryderyk II zobowiązał się do ochrony papieża i jego ziem (tzw. Złota Bulla), tym samym prawnie uznając Państwo Kościelne, w 1274 zaś cesarz Rudolf I Habsburg oficjalnie potwierdził niezależność Państwa Kościelnego od Cesarstwa.
Okres niewoli awiniońskiej (1309-1418) spowodował upadek administracji papieskiej w Rzymie. Na lata 1378-1418 przypada z kolei tzw. wielka schizma zachodnia. W 1378 roku kardynałowie rzymscy obrali antypapieża, niezależnego od tego przebywającego pod kuratelą francuskich monarchów w Awinionie. Konflikt zażegnal dopiero sobór w Konstancji 1414-18.
W XV–XVI wieku zarządzanie Państwem Kościelnym całkowicie zreformowano — usunięto wielkich lenników, przekształcając Państwo Kościelne w monarchię absolutną z zachowaniem regionalnej struktury administracyjnej i sądownictwa; regiony, rządzone przez legatów papieskich, ponosiły znaczne obciążenia finansowe na rzecz Rzymu i kurii. W drugiej połowie XV wieku i na początku XVI Państwo Kościelne stało się jednym z głównych ośrodków kultury i sztuki odrodzenia.
