Apacze

Rys historyczny

W zalążkowym okresie dziejów plemion Apaczów ich siedziby znajdowały się w Kanadzie, w dorzeczu McKenzie. Stamtąd, prawdopodobnie ze względu na złe warunki klimatyczne, około XV wieku Apacze rozpoczęli wędrówkę na południe, docierając na Wielką Równinę, w dorzecze Kolorado i Rio Grande. Od początku XVII wieku datuje się osadnictwo Apaczów na tych obszarach, choć, wedle rodzimej legendy, mieli oni zamieszkiwać te tereny od początku świata, kiedy to Wielki Stwórca, określany jako Utzen, wysłał na Ziemię wielkiego przewodnika i nauczyciela (Tańczący Kruk, Duch Gór), który roztoczył opiekę nad pierwszymi Apaczami, narodzonymi na tych ziemiach.

Nazwa „apacze” pochodzi z języka zuni i oznacza „wrogów” bądź „walecznych ludzi”. Podstawą egzystencji Apaczów, którzy na dobrą sprawę nigdy nie przestali być nomadami, było zbieractwo i łowiectwo (polowania na zamieszkujące prerię bizony); w późniejszym okresie – prymitywne rolnictwo. Archeolodzy za element wyróżniający Apaczów spośród innych indiańskich plemion uznają sposób budowania osad: wickiup (namiot bądź wielka chata) stawiany był pośrodku terenu zasiedlenia; mieszkały w nim kobiety, dzieci, a także starcy. Mężczyźni w sile wieku stawiali prymitywne zabudowania wokoło tego centrum osady, dając mu niezbędne zabezpieczenie.

Uwagę zwracają początkowo przyjazne kontakty Apaczów z kolonistami francuskimi i hiszpańskimi, a później angielskimi, przybywającymi w okolice zasiedlonych przez nich terenów. W II połowie XVII wieku nasilają się jednak walki autochtonów z Hiszpanami, a następnie Meksykanami oraz Amerykanami. Ci ostatni odpowiedzialni są za ich masowe wysiedlenia i osadzanie w rezerwatach w II połowie XIX wieku. Najbardziej znanymi wodzami Apaczów byli w tym okresie Cochise i Geronimo. Za kres niezależności koczowniczych plemion Apaczów uznaje się kapitulację drugiego z wymienionych przywódców w 1886 roku.

Biorąc pod uwagę różnice językowe, proponowanym przez badaczy podziałem Apaczów jest rozróżnienie na: Apaczów Wschodnich (Meskalero, Hikarija, Czirikaua, Lipan oraz Kaioa) i zachodnich (Sibekju, Mimbrenio, Kojotero oraz Tonto-Mogojon). Wszystkie te szczepy, za wyjątkiem Kaioa, żyły w małych grupach, nie tworząc wspólnoty plemiennej, nigdy nie doszło zatem do przeobrażenia luźnego związku plemion w skonsolidowany lud, który mógłby wytworzyć aparat państwowy. Większość z tych grup mocno dawała się we znaki łupieżczymi najazdami białym kolonistom, prowadzącym życie w Teksasie.